Kerkrade – Kirchroa
Kerkrade is een stad in het uiterste zuiden van Nederland, aan de grens met Duitsland. De stad in de provincie Limburg telt zo’n 44.000 inwoners. Kerkrade is bekend vanwege zijn muziekfestivals als het Wereld Muziek Concours (WMC) en het Orlandofestival. Maar ook om Roda JC, Abdij Rolduc en tegenwoordig de GaiaZOO en de drie musea. Kerkrade staat ook wel bekend als ‘Klankstad’.
Wist je trouwens dat Kerkrade het enige stuwmeer van heel Nederland heeft.
De plaats Rode wordt voor het eerst vermeld bij de stichting van de abdij in 1104 (tijdens de Middeleeuwen), als burcht van de graaf van Saffenberg. Later komt de burcht Rode aan de hertogen van Limburg en wordt in 1282 als ‘s-Hertogenrode vermeld. In dat jaar kreeg de plaats stadsrechten (inclusief het muntrecht). Het achtervoegsel “rade” verwijst naar het werkwoord “rooien”: het kappen en bebouwen van bosachtig gebied.
Kerkrade, Kloosterrade en ‘s -Hertogenrade ontstonden door het ontginnen van heide- en bosgebied. In Kerkrade stond de parochiekerk en woonden de meeste mensen. Kloosterrade was een abdij en ‘s-Hertogenrade was een kleine nederzetting met een hoog gelegen kasteel in bezit van de hertogen van Limburg. Kloosterrade groeide uit tot het huidige monumentale kloostercomplex Rolduc dat in 2004 z’n 900 jarig bestaan vierde. De “Annales Rodenses”, de kronieken van Rolduc uit de twaalfde eeuw, behoren tot de oudste geschreven historische bronnen in ons land.
Het kerkdorp Kerkrade was een deel van Rode (‘s-Hertogenrode of ‘s-Hertogenrade), oorspronkelijk Duits, later Limburgs, en vervolgens behorend tot het Brabantse land van Overmaas. In 1630 werd Kerkrade tot een eigen heerlijkheid verheven. De abt deelde de wereldlijke macht met de heren die op kasteel Erenstein (in het noorden van de huidige gemeente) woonden. Dit kasteel bestond al voor 1300.
Bij de opheffing van het departement van de Nedermaas als gevolg van het Congres van Wenen op 5 april 1815 werd ‘s Hertogenrade zelf toegewezen aan Pruisen, maar Kerkrade werd daarvan afgesplitst en bleef Nederlands grondgebied. Dit laatste gebeurde pas ruim een jaar later op 26 juni 1816 als gevolg van het Traktaat van Aken. Kerkrade en Herzogenrath werden eerst toen van elkaar gescheiden, niét omdat dit de uitdrukkelijke wens van de plaatselijke bevolking was, maar omdat een grote handelsweg (de Nieuwstraat) en een riviertje (De Worm) vanuit Wenen een “natuurlijke” begrenzing leken.’ Enkele jaren later riep België zijn onafhankelijkheid uit en maakte Kerkrade tot Belgisch grondgebied. Kerkrade werd pas weer Nederlands grondgebied op 19 april 1839 als gevolg van het Verdrag van Londen.
De geschiedenis van Kerkrade is nauw verbonden met die van de Abdij Rolduc, die een belangrijke rol speelde in de geschiedenis van de Europese steenkoolwinning.
Kerkrade was de oudste mijnstad van Nederland. Al in de Middeleeuwen werd hier steenkool gedolven. Vanaf de 17de eeuw stak de abdij Kloosterrade expertise en geld in een meer professionele ontginning van steenkool. De mijnbouwindustrie groeide in de 19de eeuw uit tot de belangrijkste werkgever van de regio. Het duurde tot 1949 voordat het centrum van Kerkrade via het miljoenenlijntje voor personenvervoer per spoor bereikbaar werd. Tegenwoordig wordt dit tracé geëxploiteerd door de Zuid Limburgse Stoomtrein Maatschappij en is het een toeristische trekpleister geworden.
Tot ver in de jaren 60 bleef Kerkrade economisch afhankelijk van de mijnbouwindustrie. Toen de mijnen hun poorten sloten viel ook voor veel toeleveringsbedrijven in de industriële sector en voor veel ondernemingen op het gebied van dienstverlening het doek en werd Kerkrade eigenlijk voor het eerst geconfronteerd met grote werkloosheid en kwam er een einde aan de groei. Inmiddels herinnert echter nog maar weinig in Kerkrade aan het “zwarte” verleden.
Op de Markt staat sinds 1957 “d’r Joep”, een standbeeld ter ere van de onverzettelijke mijnwerker. Mijnschacht Nulland is vanaf 2006 een dependance van Continium (Museumplein Limburg). Oud-koempels van de Domaniale Mijn hebben de schacht opgeknapt en ingericht als museum. In de schacht zijn een originele lift, een mijnfiets, kolenwagens, diverse machines en allerlei voorwerpen en foto’s uit de mijntijd te bewonderen.
Bronnen: